Η κρίση, οι «σοσιαλιστές της αγοράς», και εμείς οι υπόλοιποι

[Μανόλης Βασιλάκης]

Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι αυτό που κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος στην τελευταία κρίση είναι η ακραία νεοφιλελεύθερη αντίληψη της παντοδυναμίας των αγορών.
Μια νεοφιλελεύθερη αντίληψη που συμμερίστηκαν και εφάρμοσαν σε μεγάλο βαθμό και τα δυτικοευρωπαϊκά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα την περίοδο μετά το Μάαστριχτ. Άποψη όμως που υπήρξε κυρίαρχη και στο κυβερνοΠΑΣΟΚ της περιόδου 1996-2004 με κύριους εκφραστές της τον Κώστα Σημίτη και τον Γιάννο Παπαντωνίου. Απόδειξη γι αυτό αποτελούν οι πολιτικές των ιδιωτικοποιήσεων των ελαστικών εργασιακών σχέσεων και η ορολογία που ο Κώστας Σημίτης υιοθέτησε από τις πρώτες ημέρες της πρωθυπουργίας του ότι θα πρέπει να μιλάμε πλέον για "απασχολήσιμους" και όχι για εργαζόμενους. Όμως πιστεύω ότι ακόμα και τώρα δεν έχει γίνει αντιληπτό τι συνέβη το τελευταίο διάστημα.
Η νεοφιλελεύθερη πρόταση ήρθε σαν απάντηση σε μία περίοδο κρίσης και ύφεσης του καπιταλιστικού συστήματος. Ήρθε σαν απάντηση στην κρίση της δεκαετίας του 70 και του "80 που στην Δυτική Ευρώπη κυριαρχούσε το κεϋνσιανό μοντέλο ανάπτυξης, και στην παγκόσμια οικονομική σκακιέρα η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν στις δόξες τους.
Άρα η πρόταση που ακούγεται από πολλούς για ένα «νέο Μπρέντον Γουντς» μάλλον σαν ανέκδοτο μπορεί να ακουστεί παρά σαν πρόταση διεξόδου.
Κύριο χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής ανάπτυξης αποτελεί (όσο κι αν κάποιοι κόπτονται περί του αντιθέτου ) η λειτουργία συγκοινωνούντων δοχείων ανάμεσα στο καπιταλιστικό κράτος και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Συγκοινωνούντων δοχείων που χαρακτηρίζονται όμως από την λειτουργία μιας βαλβίδας. Όταν η ροή ευνοεί τις ιδιωτικές επιχειρήσεις η βαλβίδα ανοίγει, όταν η ροή ευνοεί το κράτος η βαλβίδα μυστηριωδώς κλείνει.
Αυτό με λίγα λόγια αποδεικνύει ότι καμία μεγάλου μεγέθους επιχείρηση δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν έχει συναλλαγές με το δημόσιο χρήμα. Και αυτή είναι κατά την γνώμη μου μία βασική παράμετρος του προβλήματος.
Δεν θα πρέπει να αποφεύγουμε λοιπόν να αναφερόμαστε στην αναγκαιότητα του δημόσιου ελέγχου των μέσων παραγωγής, στην ευθεία πλέον αμφισβήτηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και θα πρέπει πλέον να αμφισβητήσουμε ευθέως και το κευνσιανό μοντέλο.
Το μοντέλο του λαϊκού καπιταλισμού στην χρηματιστηριακή του εκδοχή αποδείχτηκε όχι μόνο ανεπαρκές αλλά οδήγησε και σε ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση πλούτου. Οι θεωρίες περί αυτορρύθμισης της αγοράς αποδείχτηκαν τουλάχιστον ανεδαφικές και εκ του πονηρού. Τέλος αποδείχτηκε στην πράξη ότι ο ανταγωνισμός των επιχειρήσεων στην ελεύθερη αγορά αποτελεί ένα θεωρητικό ευφυολόγημα και στην πραγματικότητα, τα καρτέλ στην καλύτερη περίπτωση, και τα μονοπώλια στην χειρότερη καθορίζουν τις τιμές;
Και έρχομαι τώρα στην ιστορία του «σχεδίου στήριξης». Δόθηκαν από την αμερικάνικη κυβέρνηση ποσό 700 δις δολαρίων (με την στήριξη του σχεδίου Πόλσον κυρίως από τους Δημοκρατικούς βουλευτές και γερουσιαστές υπό την ηγεσία του «ελπιδοφόρου» νέου ωραίου αφροαμερικανού Μπαράκ Ομπάμα), ανάλογα ποσά δόθηκαν στις χώρες της Ευρωζώνης και ακολουθεί και η κυβέρνηση Καραμανλή με χορήγηση 28 δις ευρώ όταν με 10 δις ευρώ μπορούσε να ελέγξει πλήρως το Τραπεζικό σύστημα.
Με ποιο τρόπο όμως θα μπορούσε να υπάρξει ουσιαστική αντιμετώπιση της κρίσης και να έχουμε ανάπτυξη βιώσιμη και χωρίς τέτοιας έκτασης συνέπειες;
• το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα πρέπει να τεθεί κάτω από τον Δημόσιο έλεγχο. Έλεγχος εννοούμε ότι θα διοικείται πλήρως από Δημόσια Αρχή με αυστηρό θεσμικό πλαίσιο και χωρίς συμμετοχή ιδιωτών στις αποφάσεις.
• Κατάργηση του ασύλου σε επιχειρηματίες που έχουν μετοχές σε Ανώνυμες Εταιρείες. Θα πρέπει οι μέτοχοι των επιχειρήσεων να είναι συνυπεύθυνοι με την προσωπική τους περιουσία για τις πιθανές ζημιές των επιχειρήσεων και να μην ισχύει το «μέχρι του ποσού της συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο».
• Να σταματήσει το Δημόσιο χρήμα να χρηματοδοτεί εσαεί το ιδιωτικό κεφάλαιο.
• Λόγω της τεχνολογίας η ανθρώπινη εργασία έχει πλέον περιορισμένη σημασία στις παραγωγικές μονάδες και θα πρέπει να αμείβεται όχι στην βάση της προσφοράς και της ζήτησης αλλά στην βάση της αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου.
• Να χρηματοδοτηθεί από το κράτος η ανάπτυξη. Η περιφερειακή ανάπτυξη με έμφαση στην δημιουργία βασικών συγκοινωνιακών υποδομών σε όλη τη χώρα, η δημιουργία υποδομών υγείας, παιδείας, κοινωνικής πρόνοιας είναι αυτή που μπορεί να δώσει νέα πνοή και στην απασχόληση και στην αντιμετώπιση της κοινωνικής περιθωριοποίησης και της φτώχειας.
• Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να στραφεί σε άλλη κατεύθυνση. Η λογική της παραγωγής για την εξυπηρέτηση των ατομικών αναγκών αποδείχτηκε και ξεπερασμένη και ότι σπαταλά πολύτιμους παραγωγικούς πόρους. Θα πρέπει να στραφούμε σε ικανοποίηση αναγκών με βάση την ανάγκη κοινοτήτων και κοινωνιών και όχι στην βάση των ατομικών αναγκών. Και για να γίνω περισσότερο κατανοητός θα φέρω το παράδειγμα των συγκοινωνιακών αναγκών. Έχουμε οικοδομήσει ένα πρότυπο λύσης βασισμένο στην ατομική μετακίνηση με συμπληρωματικό τον ρόλο των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει τεράστια σπατάλη παραγωγικών πόρων (κατασκευή δρόμων, κατασκευή ΙΧ αυτοκινήτων, κατανάλωση καυσίμων κλπ). Το όφελος θα ήταν τεράστιο και σε συλλογικό και σε ατομικό επίπεδο αν το βασικό μέσο μεταφοράς ήταν σε κάθε περίπτωση Μέσο Μαζικής Μεταφοράς με συμπληρωματική χρήση του Ιδιωτικού μέσου. Το ίδιο θα μπορούσε να γίνει σε πάρα πολλούς τομείς με κυρίαρχο βέβαια τον ρόλο του κεντρικού σχεδιασμού στην οικονομία. Και για να πούμε και την αλήθεια μόνο τότε θα υπάρξει «πράσινη ανάπτυξη»: Όταν σταματήσει η αλόγιστη σπατάλη των παραγωγικών πόρων.

Αν πραγματικά όμως θέλουμε σοβαρά να αντιμετωπίσουμε την πηγή των προβλημάτων της καπιταλιστικής κρίσης δεν έχουμε παρά να ξεσκονίσουμε και να κατεβάσουμε από το ράφι της βιβλιοθήκης μας το τρίτομο έργο του Καρλ Μαρξ «Το Κεφάλαιο». Εκεί υπάρχουν οι απαντήσεις σ ε πολλά προβλήματα της εποχής μας. Και με βάση τα εργαλεία και την οικονομική σκέψη του μεγάλου αυτού διανοητή θα μπορέσουμε να βγούμε και από την κρίση και να απαλλαγούμε από την βασική της αιτία: Τον καπιταλισμό.
Μανόλης Βασιλάκης
Μέλος Συντονιστικής Επιτροπής Σωματείων, Συνδικάτων και εργαζομένων από τις πρώην ΔΕΚΟ και το χρηματοπιστωτικό σύστημα
Αναπληρωτής Γραμματέας Δημοκρατικής Συνδικαλιστικής Κίνησης Τραπεζοϋπαλλήλων

[Κουφός Βασίλης]

Η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη πρέπει να στραφεί σε άλλη κατεύθυνση αλλά μάλλον δείχνει απρόθυμη.
Και για να περάσουμε και στα δικά μας, σίγουρα όλα τα παραπάνω μετρα θα μπορούσαν να απαλύνουν την κρίση, υποθέτοντας πως μπορεί να αναδιαρθρωθεί και το δημόσιο για να υπάρξει βιώσιμη εφαρμογή των. Η Ε.Ε. όμως έχει διαφορετική άποψη τουλάχιστον για την ώρα.
Αλλά ακόμα κι αν επιτραπεί να εφαρμοστούν όλα τα παραπάνω τελικά που θα καταλήξουμε; Μήπως είναι η ώρα να αφήσουμε τελείως το αυτοκίνητο και να χρησιμοποιούμε το λεωφορείο αλλά και το ποδήλατο και που και που τα πόδια μας;

[Επισκέπτης]

Ενδιαφέρουσες οι απόψεις του κ. Μ. Βασιλάκη. Θα ήθελα πάντως να τον ρωτήσω , καλοπροαίρετα πάντα, αν είχε γράψει κάποιο βιβλίο πριν από τρία χρόνια με τίτλο "η μάστιγα του Θεού" το οποίο ήταν μια πολεμική εναντίον του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. Πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο ή είναι συνωνυμία?

[Κανέλλος]

Προφανώς συνωνυμία βρε παιδιά.

Ο άλλος Βασιλάκης δεν έχει σχέση ούτε στα ψέματα με τον συνδικαλισμό. Είναι, λέει, καθηγητής αλλά συνήθως βρίσκει κάποιον πολιτικό και του κάνει απόσπαση σε μια θέση που δεν πατάει ποτέ.

Παλιότερα έτσι τον είχαν πάει στη Γραμματεία Τύπου και τον έδιωξε ο... Ρέππας γιατί δεν πήγαινε ούτε μια φορά την εβδομάδα για τα μάτια του κόσμου.

Σε κάποιο υπουργείο θα τον έχουν στείλει και τώρα. Εκτός αν είμαστε πλέον τόσο... μετανεωτερικοί που γίνονται αποσπάσεις και σε ΜΚΟ!

[Μανόλης Βασιλάκης]

όπως είναι φυσικό...
Ούτε με τον Βασιλάκη της "Μάστιγας" ούτε με τον Βασιλάκη της Aegean... Ευτυχώς

[Μανόλης Βασιλάκης]

Αυτό ακριβώς λέω αγαπητέ φίλε. Πρέπει να ξεφύγουμε όμως από την λογική αυτή όχι σε ατομικό επίπεδο αλλά σε επίπεδο σχεδιασμού της οικονομίας. Σκέψοτ ας πούμε την λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμής της ΠΑΘΕ με τραίνα υψηλών ταχυτήτων και με τακτικά δρομολόγια ανά ημίωρο. Υψηλό το κόστος; Ναι. Μη κερδοφόρα δραστηριότητα; Ίσως. Το συνολικό κοινωνικό όφελος όμως από την εγκατάλειψη της χρήσης ΙΧ; Τεράστιο.
Άλλο ένα παράδειγμα: Η τακτική συγκοινωνιακή σύνδεση κάθε χωριού της χώρας με τα κύριες πόλεις του νομού του έστω και με την μορφή γραμών- κορμού και τακτικών (4-6 φορές την ημέρα) περιφερειακών δρομολογίων. Το κόστος; Μεγάλο. Ζημιογόνα δρταστηριότητα; Πολύ πιθανόν. Το όφελος όμως από την μη χρήση του ΙΧ και από την εγκατάσταση πληθυσμού στην περιφέρεια; Τεράστιο.
Το συμπέρασμα είναι ότι η λογική του καπιταλισμού ότι "κάθε επιχείρηση πρέπει να είναι κερδοφόρα" καθώς και ότι "ο καθένας κοιτάει την πάρτη του και αν μπορεί επιβιώνει" έχει οδηγήσει σε τεράστια σπατάλη πόρων και σε αδιέξοδο.... Που όμως θα το πληρώσουμε όλοι.